به گزارش اقتصادآنلاین، شاید نگرانکنندهترین تحول در میان گرداب جنگها و بحرانها از اوکراین و روسیه گرفته تا غزه و اسرائیل، ایران و اسرائیل، هند و پاکستان، تایلند و کامبوج، اتیوپی و اریتره و سودان بازگشت عامل سلاح هستهای به دغدغههای اصلی جهان باشد.
اندیشکده «سیاستگذاری بینالمللی» (ORF) مستقر در دهلینو در گزارشی به ابعاد رقابت تسلیحاتی در جهان پرداخت و نوشت:
از زمان آغاز تهاجم به اوکراین، روسیه بارها با برجستهسازی تهدید هستهای تلاش کرده است غرب را بازدارَد. در تازهترین مورد، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، از آزمایشهای موفق یک موشک جدید با پیشران هستهای و کلاهک هستهای موسوم به «بورِوِستنیک» و همچنین پهپاد زیرآبی هستهای «پوسایدون» سخن گفته است.
تهدیدهای هستهای و پایان احتمالی موراتوریوم آزمایشها
اندکی بعد، دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، اعلام کرد که کشورش تصمیم گرفته است آزمایشهای هستهای را از سر بگیرد؛ تصمیمی که میتواند به موراتوریومی بیش از ۳۰ ساله پایان دهد. چند روز بعد، پوتین گفت در صورت ازسرگیری آزمایشها از سوی آمریکا، روسیه نیز همین مسیر را دنبال خواهد کرد. ایالات متحده از سال ۱۹۹۲ بهطور داوطلبانه آزمایشهای هستهای را متوقف کرده، هرچند توانایی فنی برای ازسرگیری آنها را حفظ کرده است.
اینکه منظور ترامپ از این اعلام دقیقاً چه بوده، همچنان مبهم است. کارشناسان میگویند چهار نوع فعالیت متفاوت میتواند مدنظر باشد. نخست، یک آزمایش انفجاری مستقیم که بازده لرزهای ایجاد میکند و بهراحتی توسط شبکه جهانی ایستگاههای لرزهنگاری شناسایی میشود. دوم، آزمایش «فوقبحرانی» که در آن یک واکنش زنجیرهای خودپایدار شکل میگیرد، اما ممکن است بازده لرزهای نداشته باشد. سوم، آزمایش «زیربحرانی» که بهطور معمول انجام میشود و در آن قدرتهای هستهای با استفاده از لیزرها و ابررایانهها مانند آنچه آمریکا در مرکز ملی احتراق و چین در مرکز میانیانگ در اختیار دارد قابلیت اطمینان زرادخانههای خود را میسنجند. چهارم نیز، آزمایش سامانههای حمل و پرتاب سلاحهای هستهای است.
مناقشه بر سر پیمان منع جامع آزمایش هستهای
ایالات متحده چین و روسیه را متهم کرده است که آزمایشهای هیدرونوکلئار «فوقبحرانی» انجام میدهند؛ اقداماتی که بهگفته واشنگتن، پیمان منع جامع آزمایشهای هستهای (CTBT) را نقض میکند، زیرا این آزمایشها شامل واکنش زنجیرهای شکافت خودپایدار هستند و بنابراین طبق تعریف این پیمان، انفجار هستهای محسوب میشوند.
پیمان منع جامع آزمایشهای هستهای تاکنون توسط ۱۸۷ کشور امضا و از سوی ۱۷۸ کشور تصویب شده است، اما هنوز لازمالاجرا نشده، زیرا چند کشور از ۴۴ کشور مندرج در پیوست دوم از جمله هند، پاکستان و کره شمالی که هیچیک این پیمان را امضا نکردهاند فرایندهای لازم برای تصویب را تکمیل نکردهاند.
گسترش زرادخانه هستهای چین
با این حال، مسائل دیگری نیز دستورکار هستهای جهان را شلوغ کردهاند. از سال ۲۰۲۰، چین زرادخانه هستهای خود را بیش از دو برابر کرده و آن را به حدود ۶۰۰ کلاهک رسانده و هر سال تقریباً ۱۰۰ کلاهک جدید به آن میافزاید.
تا آغاز سال ۲۰۲۵، چین عملاً ساخت ۳۵۰ سیلوی جدید موشکهای بالستیک قارهپیما را در سه میدان بزرگ در مناطق بیابانی شمال کشور و سه میدان دیگر در مناطق کوهستانی شرق به پایان رسانده است. شمار این سیلوها تقریباً با تعداد سیلوهای آمریکا برابری میکند. مقامهای چینی تاکنون این تغییرات را رسماً تأیید نکردهاند، اما از ضرورت ایجاد یک «توازن راهبردی» سخن گفتهاند.
از سال ۲۰۲۰، چین زرادخانه هستهای خود را به بیش از دو برابر افزایش داده و به حدود ۶۰۰ کلاهک رسانده و هر سال نزدیک به ۱۰۰ کلاهک جدید به آن اضافه میکند.
نگرانی همپیمانان و رقبای آمریکا
مسئله دیگر، نگرانی همپیمانانی است که از سیاستهای نامشخص ائتلافی دولت ترامپ دچار هراس شدهاند؛ آن هم با رئیسی که ممکن است اکنون به عبور از آستانه هستهای بیندیشد. از جمله این کشورها میتوان به کره جنوبی، ژاپن، لهستان و آلمان اشاره کرد. ایران نیز که در حال بازیابی خود پس از تخریب تأسیسات هستهایاش است، بیتردید به ادامه برنامه هستهای خود میاندیشد.
وضعیت اوکراین نیز بهناچار توجهها را جلب میکند. این کشور در ازای دریافت تضمینهایی از پنج قدرت هستهای اعلامشده، از سلاحهای هستهای خود چشمپوشی کرد. تضمیندهندگان توافق کردند که از زور نظامی یا اجبار علیه کشورهایی مانند اوکراین، بلاروس و قزاقستان که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۴ سلاحهای هستهای خود را واگذار کردند استفاده نکنند.
بازنگری آمریکا در بازدارندگی هستهای
اگرچه آمریکا و روسیه هر یک در مجموع بیش از ۵ هزار سلاح هستهای و حدود ۱۷۰۰ کلاهک مستقر دارند، این تسلیحات اساساً برای استفاده علیه یکدیگر در صورت وقوع جنگ هستهای طراحی شده بودند. اما آمریکا اکنون با رشد زرادخانه چین روبهروست و در حال بررسی این موضوع است که آیا زرادخانه خود بهاندازه کافی گسترده است یا نه. همزمان، واشنگتن باید نگران سامانههای جدید حمل سلاح هستهای روسیه نیز باشد. یک کمیسیون کنگره آمریکا در سال ۲۰۲۳ توصیه کرد که ایالات متحده به دلیل انباشت تسلیحات هستهای چین، زرادخانه خود را گسترش دهد.
ایالات متحده اکنون با رشد زرادخانه چین مواجه است و در حال سنجش کفایت توان هستهای خود است، در حالی که همزمان باید نگران سامانههای جدید حمل سلاح هستهای روسیه نیز باشد.
در حال حاضر، هم روسیه و هم ایالات متحده همچنان به پیمان «نیو استارت» پایبند هستند؛ پیمانی که در فوریه ۲۰۲۶ منقضی میشود. با توجه به کارنامه ناامیدکننده اخیر توافقهای کنترل تسلیحات، امید چندانی به تمدید این پیمان وجود ندارد. چین نیز بهصراحت اعلام کرده است که علاقهای به مذاکرات کنترل تسلیحات ندارد، زیرا در پی آن است که توان هستهای خود را به سطح روسیه و آمریکا نزدیک کند.
تغییر ساختار فرماندهی هستهای پاکستان
تحول دیگری که برای هند نگرانکننده است، تصویب بیستوهفتمین اصلاحیه قانون اساسی در پاکستان است؛ اصلاحیهای که کنترل انحصاری زرادخانه هستهای پاکستان را به فیلد مارشال عاصم منیر واگذار کرده است. «سازمان فرماندهی هستهای» پاکستان در سال ۲۰۰۰ ایجاد شد و ریاست آن بر عهده نخستوزیر بود و رؤسای سه نیروی مسلح و رئیس کمیته رؤسای ستاد مشترک در آن عضویت داشتند.
اکنون دفتر رئیس کمیته رؤسای ستاد مشترک منحل شده است. عاصم منیر نهتنها فرمانده ارتش است، بلکه در نقش جدید خود بهعنوان رئیس نیروهای دفاعی، از سایر فرماندهان نیروها ارشدتر بوده و فرماندهی را که قرار است ریاست «فرماندهی راهبردی ملی» جدید پاکستان ــ جایگزین سازمان فرماندهی هستهای ــ را بر عهده بگیرد، معرفی خواهد کرد. در عمل، این سازوکار اختیار استفاده از سلاح هستهای را در دستان یک رهبر غیرمنتخب متمرکز میکند.
همانگونه که بهخوبی شناخته شده است، سلاحهای هستهای پاکستان «هندمحور» هستند. اسلامآباد دکترین «استفاده نخست» را پذیرفته و اعلام کرده است که این رویکرد در چارچوب «بازدارندگی تمامطیفی» و با بهکارگیری سلاحهای هستهای راهبردی و تاکتیکی برای سناریوهای گوناگون از جمله از دست رفتن بخش قابلتوجهی از قلمرو در جنگ با هند، نابودی بخش بزرگی از نیروهای زمینی یا هوایی، خفه شدن اقتصاد، یا بیثباتسازی نظام سیاسی پاکستان طراحی شده است.
قمار گنبد طلایی آمریکا
به ابتکار ترامپ، ایالات متحده در حال کار بر روی پروژه دفاع موشکی «گنبد طلایی» است؛ طرحی که شامل حسگرهای فضایی و ماهوارههای تهاجمی خواهد بود. با این حال، کارشناسان استدلال میکنند که چنین اقدامی میتواند در واقع به مسابقه تسلیحاتی جدیدی دامن بزند.
تهدید نابودی متقابل از آغاز عصر هستهای تاکنون صلح هستهای را حفظ کرده است. تلاش برای ایجاد یک سپر دفاعی میتواند این منطق را تضعیف کند، زیرا رقبا خواهند کوشید توانمندیهای جدید را دور بزنند یا شکست دهند. این امر میتواند به توسعه موشکهای بیشتر، طعمههای فریبنده و سامانههای جدید حمل سلاح مانند اژدرهای خودکار زیرآبی شبیه پوسایدون منجر شود.
بحران کنترل تسلیحات
اوایل ماه جاری، ترامپ گفت که «در حال کار روی طرحی برای خلع سلاح هستهای» با چین، روسیه و ایالات متحده است. این اظهارنظر گذرا بود و جزئیات اندکی از آن در دست است. مشکل اینجاست که در مقطع کنونی، تلاشها برای کنترل تسلیحات نهتنها متوقف شده، بلکه شاهد فروپاشی تدریجی پیمانهایی هستیم که زمانی میان آمریکا و روسیه امضا شده بودند.
ترامپ مدتهاست از گفتوگوهای هستهای سخن میگوید. در سال ۲۰۲۰، او تلاش کرد مذاکرات سهجانبهای میان چین، روسیه و آمریکا آغاز کند که ناکام ماند. اندکی پس از آغاز ریاستجمهوریاش، او در مجمع جهانی اقتصاد گفت که مبالغ عظیمی صرف توانمندیهای ویرانگر سلاحهای هستهای میشود و هیچکس تمایلی به صحبت درباره آن ندارد. او افزود: «پس میخواهیم ببینیم آیا میتوانیم خلع سلاح هستهای کنیم یا نه، و فکر میکنم این کاملاً ممکن است.»
واکنش فوری روسیه این بود که خواهان ازسرگیری هرچه سریعتر گفتوگوهای کنترل تسلیحات است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گفت چنین مذاکراتی به نفع جهان و هر دو کشور است، اما افزود که اکنون توپ در زمین آمریکا قرار دارد.
با این حال، چینیها بهصراحت اعلام کردهاند که در هیچگونه تلاش برای خلع سلاح هستهای مشارکت نخواهند کرد. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، در پاسخ به پرسشی درباره ادعای ترامپ در زمینه خلع سلاح هستهای گفت: «نیروهای هستهای چین در مقیاسی همتراز با آمریکا و روسیه نیستند؛ در این مرحله، الزام چین به پیوستن به مذاکرات کنترل تسلیحات هستهای ناعادلانه، غیرمنطقی و غیرعملی است.»
بهروشنی، در فضای سیاسی کنونی، چشمانداز گفتوگوهای تسلیحاتی تیره و تار است، در حالی که شتاب تحولات بهنظر میرسد به سود نیروهایی است که به شعلهور شدن یک مسابقه تسلیحاتی جدید دامن میزنند.
دیدگاهتان را بنویسید